Koncert dla bydgoszczan

HENRYK MIKOŁAJ GÓRECKI: Bydgoszczy poświęcam…

Dzieło piękne, pełne ekspresji, wzruszające i szczególnie bliskie bydgoszczanom, bowiem na jego partyturze znajduje się znamienna dedykacja skreślona ręką Mistrza Góreckiego: „Bydgoszczy poświęcam”.

Miserere op.44 na duży chór mieszany a cappella, jest reakcją Henryka Mikołaja Góreckiego na wydarzenie z dnia 19 III 1981 roku, mające miejsce w Bydgoszczy. W tym dniu doszło do starcia przedstawicieli Solidarności Wiejskiej z około 200 milicjantami, w wyniku którego wielu związkowców zostało rannych, a kilka miesięcy później został ogłoszony stan wojenny w kraju. Miserere jest właśnie muzycznym manifestem Góreckiego (jedynym jawnym, na który pozwolił sobie kompozytor w życiu), wymierzonym przeciwko reżimowi rządu polskiego lat 80. Utwór doczekał się publicznej prezentacji dopiero sześć lat po powstaniu. Typowe wykonanie zajmuje około 35 minut. Zupełnie wyjątkowe jest tutaj potraktowanie chóru, którego każdy z ośmiu głosów dysponuje własną linią melodyczną, znacznie urozmaicaną w toku przebiegu kompozycji. Ciekawe jest również, że cały utwór pozostaje w jednym polu harmonicznym, którego szkielet stanowi ciąg tercji diatonicznych. Tekst składa się z pięciu słów: Domine Deus Noster (Panie, Boże nasz) i dopiero w zakończeniu, po kulminacji Miserere nobis (zmiłuj się nad nami). Paradoksalnie jednak ta oszczędność słowna połączona z ewolucją formalną i brzmieniową dzieła, wymaga mistrzowskiego wykonania, gdyż Miserere to utwór o potężnym ładunku emocjonalnym. Zdaniem Ivana Moodyego, autora artykułu o tej właśnie kompozycji Góreckiego opublikowanego w Musical Times (1992), muzyka Miserere obdarzona jest zdumiewającym w najwyższym stopniu napięciem, rozbudowywana aż do niemal niemożliwych do zniesienia granic intensywności, po czym wyzwolona z napięcia (…) w atmosferze medytacyjnego spokoju.([Na podstawie: A. Thomas, Górecki, Kraków 1998, PWM.])

„Muzyka współczesna – a bez udziwnień! Mówiąca to, czego w żaden inny sposób wyrazić się nie da. Znajoma jak sucha samotność kościelnej ławki. Rozmywająca granice między słuchaniem a modlitwą…”

„Misrere usłyszymy w miejscu jak najbardziej godnym tego dzieła – we wnętrzu świątyni, w wykonaniu znakomitego, profesjonalnego chóru bydgoskiej Opery Nova, przygotowanego pod kierunkiem swego dyrygenta i kierownika Henryka Wierzchonia – profesora Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, dyrygenta Orkiestry Symfonicznej PZSM w Bydgoszczy

Psalm Miserere

Psalm 51 – psalm, który znajduje się w Biblii, w Księdze Psalmów. Znany także pod tradycyjnym tytułem łacińskim Miserere, ze względu na incipit. Jeden z psalmów pokutnych. Wiele psalmów biblijnych posiada w manuskryptach tzw. nagłówki, które przypisują ich autorstwo konkretnym osobom lub wymieniają okazję ich powstania czy wykonywania. Polskie tłumaczenie w Biblii Tysiąclecia sugeruje, iż autorem Psalmu 51 jest król Dawid. Okazją powstania pokutnego liryku było przybycie proroka Natana, po tym, jak król zgrzeszył z Batszebą. Właściwy tekst psalmu rozpoczyna oracja skierowana do Boga: Zmiłuj się nade mną, Boże, w łaskawości swojej. Pierwsze słowa tego wezwania w języku łacińskim to znane Miserere. Jest ono przyjętą nazwą dla psalmu w tradycji kościoła łacińskiego.Psalm Miserere był często używanym tekstem w utworach wokalno-instrumentalnych wykonywanych w czasie liturgii w Kościele katolickim na przestrzeni wieków . W okresie renesansu wielu kompozytorów pisało muzykę do tego psalmu. Pierwsze utwory polifoniczne oparte na tekście Miserere datowane są na lata osiemdziesiąte XV wieku (Johanes Martin kompozytor nadworny z Ferrary). Duże utwory polifoniczne nawiązujące do Miserere zostały napisane w 1503 lub 1504 przez Josquina des Pres. Autor posłużył się tekstem medytacji więziennej Girolamo Savonaroli Infelix ego. W XVI Orlando di Lasso napisał muzykę do Psalmu 51, która stała się częścią jego pokaźnego zbioru Penitential Psalms. Inni twórcy, którzy napisali muzykę do Miserere to m.in. : Palestrina, Andrea Gabrieli, Giovanni Gabrieli, Carlo Gesualdoda Venosa oraz Jan Sebastian Bach również Vivaldi pisał muzykę do Psalmu 51, utwory te jednak nie zachowały się w całości do naszych czasów.Najbardziej znanym Miserere jest kompozycja z XVII wieku kompozytora ze szkoły rzymskiej Gregorio Allegriego. Z dziełem tym związane jest wydarzenie, które opisują biografowie Mozarta. Czternastoletni Mozart miał go usłyszeć tylko jeden raz 11 kwietnia 1770. Po powrocie do domu odtworzył partyturę z pamięci, zapisując ją na papierze nutowym. W czasach współczesnych po Miserere sięgnęli m. in. Michael Nyman, Arvo Rart oraz Henryk Mikołaj Górecki.