16.02.23
Andrzej Szwalbe
Cykl filmów poświęconych Andrzejowi Szwalbemu:
Andrzej Szwalbe
Z urodzenia warszawiak, przyjechał nad Brdę w 1946 roku i już tu pozostał. Filharmonię Pomorską zaczął prowadzić pięć lat później i był jej dyrektorem do 1991 roku, jednak sprawowanie tej funkcji było tylko małą cząstką jego szerokiej działalności. To Szwalbe sprawił, że w Bydgoszczy powstała m.in. Filharmonia, Biuro Wystaw Artystycznych, rozpoczęto budowę opery i powołano Akademią Muzyczną. „Gdy spaceruję ulicami, rozmyślam, co mógłbym dla mojego miasta zrobić”, mówił w wywiadach.
W 1948 ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nie poszedł jednakże drogą prawnika, lecz poświęcił się działalności kulturalnej. Jako osoba publiczna i społecznik dał się poznać w 1949 podczas koncertu Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej w budynku przy ul. Grodzkiej w Bydgoszczy, gdzie wygłosił przemówienie na temat przyszłych losów bydgoskich symfoników. Był inicjatorem petycji żądającej zapewnienia utrzymania Orkiestrze i nadał jej bieg administracyjny.Wraz z wybitnymi animatorami i twórcami, czyli Arnoldem Rezlerem – wiolonczelistą, dyrygentem, kompozytorem, Felicją Krysiewiczową – pianistką, śpiewaczką oraz Mieczysławem Tomaszewskim – muzykologiem, teoretykiem, estetykiem muzyki, a w latach 1949–1952 dyrektorem POS, podjął wyzwanie powołania do życia centrum kultury /ośrodka muzycznego z budową filharmonii na czele, bazując na długiej i bogatej tradycji i potencjale istniejącej już Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej. Zarządzeniem MKiS z dnia 15 XII 1952 działająca od 1946 Pomorska Orkiestra Symfoniczna w uznaniu jej wysokiego poziomu i zasług w upowszechnianiu muzyki z dniem 1 I 1953 została upaństwowiona.
Gmach FP wzniesiony został w latach 1953–1958, dzięki zabiegom Społecznego Komitetu Budowy Filharmonii na czele z dyrektorem Szwalbe. 16 listopada 1956 Polskie Radio transmitowało inauguracyjny koncert. Budowla w stylu neoklasycystycznym wzniesiona siłami doskonałych fachowców, nawiązywała do architektury Filharmonii Narodowej w Warszawie. Sala koncertowa FP do dziś cieszy się opinią jednej z najlepszych pod względem akustyki w Europie.
Następne lata przynosiły kolejne inicjatywy dyrektora Szwalbego, m.in.: był jednym z inicjatorów powstania Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego (1959), pomysłodawcą zbudowania w Bydgoszczy Teatru Muzycznego (1960), a gdy w 1973 ruszyła budowa gmachu Opery był przez wiele lat inwestorem bezpośrednim tego przedsięwzięcia. W 1961 uruchomił przy Filharmonii Pomorskiej serię wydawniczą „Z dziejów muzyki polskiej na Pomorzu”. Zainicjował założenie w Bydgoszczy Stacji Naukowo-Badawczej Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego i we współpracy z tą instytucją oraz Bydgoskim Towarzystwem Naukowym prowadził szeroko zakrojoną działalność naukową.
Dyrektor Szwalbe przyczynił się do budowy i otwarcia nowego gmachu Biura Wystaw Artystycznych (1970). Odegrał decydującą rolę w uruchomieniu w 1974 filii łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, która po kilku latach przekształciła się w samodzielną Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy. Dla potrzeb tej placówki pozyskał w 1975 zabytkowy budynek dawnego starostwa powiatowego. Dzięki jego planom powstała bydgoska Dzielnica Muzyczna, której integralnym punktem stała się Filharmonia. Filharmonia Pomorska, której patronem został Ignacy Jan Paderewski, wg wizji dyrektora Szwalbego miała przekształcać się w centrum kultury, miejsce integracji muzyki z różnymi dyscyplinami sztuk. Zgodnie z tym założeniem we wnętrzach gmachu systematycznie powstawały galerie: rzeźbiarskich portretów twórców muzyki, kolekcji gobelinów oraz zbiór XVIII i XIX-wiecznych fortepianów. Na początku lat 80. wystąpił z ideą przywrócenia blasku i funkcji kulturotwórczych pałacom w Ostromecku i Lubostroniu. W tym pierwszym usytuował galerię współczesnego polskiego malarstwa i grafiki im. T. Brzozowskiego. Marzył o tym, by Zespół Parkowo-Pałacowy w Ostromecku pełnił funkcję „bydgoskiego Wilanowa”. Równanie do Warszawy, Europy i świata, było nadrzędnym impulsem i celem jego wszelkich działań. Z konsekwencją, dalekowzrocznością i optymizmem rozbudowywał życie kulturalne Bydgoszczy.
W 1991 przeszedł na emeryturę i przekazał funkcję dyrektora Filharmonii Eleonorze Harendarskiej. Do końca życia pozostał niezwykle aktywny w sprawach żywotnych dla miasta i jego kultury. Na wniosek swej następczyni Eleonory Harendarskiej przyznano mu tytuł Honorowego Dyrektora Filharmonii Pomorskiej, w 1993 godność Honorowego Obywatela Bydgoszczy, a także jego nazwiskiem nazwano ulicę tuż przy Filharmonii i Zespole Szkół Muzycznych. Został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 15 listopada 2002, „za wybitne zasługi dla kultury narodowej”), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1996, za wybitne zasługi dla kultury polskiej) oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1955, w 10. rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki).
Honorowy dyrektor Filharmonii Pomorskiej i Honorowy Obywatel Bydgoszczy zmarł późnym wieczorem 11 listopada 2002 roku. Miał 79 lat. Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, w uznaniu wyjątkowych zasług dla kultury polskiej, nadał pośmiertnie Andrzejowi Szwalbemu Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
