Gustaw Zemła

Warszawianka, 1979–1980

brąz
wys. 120 cm
sygn. brak
rzeźba ustawiona przed elewacją frontową (zachodnią) gmachu Filharmonii Pomorskiej

Gustaw Zemła (ur. 1931) – rzeźbiarz i pedagog. Studiował w l. 1952–1958 w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Od 1958 r. związany w macierzystą uczelnią jako wykładowca (prorektor w l. 1973–1976, w 1987 otrzymał tytuł profesora). G. Zemła na przełomie l. 50. i 60. XX w. wprowadził do swojej twórczości oryginalną figurację metaforyczną, w której pobrzmiewa  sztuka starożytna i kultura hellenistycznej Grecji. Spektakularnym osiągnięciem G. Zemły, które weszło do historii sztuki XX w., była realizacja pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach, odsłoniętego w 1966 r. Imponująca jest liczba realizacji rzeźb plenerowych G. Zemły. Do 1979 r. realizował wiele pomników dedykowanych postaciom czy wydarzeniom historycznym, m.in.: popiersie Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie (1961), pomnik Karola Świerczewskiego w Warszawie (1968), pomnik Władysława Broniewskiego w Płocku (1972), pomnik Czynu Polaków (Pomnik Trzech Orłów) w Szczecinie (1979). G. Zemła zajmuje istotne miejsce wśród artystów współczesnych inspirujących się tematyką religijną i duchowością. Od początku l. 80. XX w. zrealizował m.in. 10 pomników przedstawiających Jana Pawła II – w Miestrzejowicach (1991), Płocku (1993), Łomży (2004), w Krakowie na Wawelu (2008), pomnik Jerzego Popiełuszki w Toruniu (2011). Zaprojektowana przez G. Zemłę statuetka od 1997 r. jest wręczana laureatom Nagrody Literackiej „Nike”.

Warszawianka, 1979–1980

Warszawianka G. Zemły jest nawiązaniem do dramatu Stanisława Wyspiańskiego z 1898 r., do greckiej ikonografii Rannej Amazonki (404 r. p.n.e.) czy Kariatydy. Rzeźba jest personifikacją Polski-Ojczyzny i jej tragicznych zmagań związanych z odzyskaniem niepodległości. G. Zemła w przestrzennej, nieco manierystycznej formie odnosi się do ikonosfery zburzonych miast starożytnych, niekompletnych rzeźb i ruin oraz do pieśni z 1831 r. Casimira François Delavigne’a, francuskiego poety (inspiracji dla S. Wyspiańskiego). Francuska Warszawianka napisana pod wpływem Powstania Listopadowego (1930), nawiązywała do rewolucyjnej pieśni z 1792 r. – Marsylianki. G. Zemła nadał „Warszawiance” formę uszkodzonej, greckiej rzeźby przypominającej Nike z Samotraki (III/II w. p.n.e.). Postępujący rozpad sugerują pionowe, głębokie pęknięcia, które równoważą delikatne poziome fałdy tkaniny opinającej tors okaleczonej postaci. Z ramion zwisają fragmenty łańcuchów, co nawiązuje w symboliczny sposób do zniewolenia Polski w czasie utraty niepodległości.

Rzeźba Warszawianka, miała współtworzyć Galerię Rzeźby Romantycznej zaplanowaną przez Andrzeja Szwalbego, realizowaną od połowy l. 80. XX w. dla założenia pałacowo-parkowego w Ostromecku.

Bibliografia:

Dorota Folga-Januszewska, Gustaw Zemła. Rzeźba, Olszanica 2021

Renata Rogozińska, W stronę Golgoty. Inspiracje pasyjne w sztuce polskiej w latach 1970–1999, Poznań 2002

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka