Józef Makowski

Fryderyk Chopin, 1973–1975

rzeźba – piaskowiec, cokół – granit ze Strzegomia
wys. rzeźby: 260 cm, wys. cokołu: 175 cm
sygn. brak
rzeźba ustawiona przed elewacją frontową (zachodnią) gmachu Filharmonii Pomorskiej

Józef Makowski (1914–1997) – rzeźbiarz, grafik i rysownik. Studiował w l. 1936–1939 w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, m.in. w pracowni rzeźbiarskiej Tadeusza Breyera. Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. jako dowódca plutonu w 63. Toruńskim Pułku Piechoty. Podczas okupacji niemieckiej żołnierz Armii Krajowej, w 1944 r. powstaniec warszawski. W 1946 r. był odpowiedzialny za oprawę plastyczną Wystawy Ogólnopomorskiej zorganizowanej z okazji 600-lecia Bydgoszczy. Był autorem rzeźb na terenie Bydgoszczy i w regionie kujawsko-pomorskim. Do jego dzieł należą m.in.: pomnik Bohaterom walk o polskość i wolność ziemi mogileńskiej w Mogilnie (1964), kameralna rzeźba plenerowa Złamana róża w Bydgoszczy (1969), upamiętniająca 50 bydgoskich gimnazjalistów zamordowanych przez Niemców w 1939 r., rzeźba Idący na stracenie w fordońskiej Dolinie Śmierci (1975), pomnik Lotników Polskich w Bydgoszczy (1980), pomnik Powstańców Wielkopolskich w Łabiszynie (1981). J. Makowski był również projektantem wnętrz.

Fryderyk Chopin, 1973–1975

Rzeźba ustawiona w plenerze, przed elewacją frontową Filharmonii Pomorskiej miała, zgodnie z pierwotną koncepcją, uzupełniać jej architekturę. Pomnik akcentuje północny ryzalit, stanowiący jednocześnie tło dla Fryderyka Chopina. Rzeźba powtarza w zmonumentalizowanej formie model rzeźby plenerowej Fryderyk Chopin z 1973. Na cokole napis: FRYDERYK CHOPIN.

Wizerunki F. Chopina i I.J. Paderewskiego powstały jako grupa rzeźbiarska. J. Makowski podobnie modelując sylwetki, ukazując kompozytorów w pozycji siedzącej, zwrócił ich ku sobie w taki sposób, że mimo odległości figury „prowadzą dialog”, tworząc oryginalną, akcentującą ramę dla frontowej elewacji Filharmonii Pomorskiej.

Bibliografia:

Józef Makowski, oprac. Daniel Rudnicki, [online], [dostępny: https://cmentarz.bydgoszcz.pl/wp/2016/05/26/jozef-makowski-1914-1997/], [dostęp: 7.04.2023]

Agnieszka Wysocka, Rzeźba w służbie muzyki. Kolekcja portretów kompozytorów z bydgoskiej Filharmonii Pomorskiej, [w:] Paragone. Rzeźba na granicy, red. Elżbieta Błotnicka-Mazur, Lechosław Lameński, Marcin Pastwa, Lublin 2016

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka

Stanisław Radwański (ur. 1941) – rzeźbiarz, malarz i pedagog. Studiował na Wydziale Rzeźby w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku, gdzie obronił dyplom w pracowni Stanisława Horno-Popławskiego w 1968 r. Od 1973 r. związany z macierzystą uczelnią [ob. ASP w Gdańsku]. W latach 1990–1996 rektor gdańskiej ASP. W 1997 r. kierował Pracownią Rzeźby Uniwersytetu Radford w Virginii w USA. Jest uznanym twórcą oryginalnych propozycji formalnych, wirtuozem współczesnej rzeźby wprowadzającym do ikonosfery jemu tylko właściwe czyste formy, np. motywy poklatkowości i spotęgowania semantyczno-wyrazowe [jak w Portrecie Taty, 1983], nadrealność wariacyjnych kompozycji [np. Muza, czy Kroczący], i inne wrażliwe interpretacje podejmowanych problemów, poszerzające fenomen nurtu nowej figuracji, nowej fali, postmodernizmu, wreszcie sztuki obu dekad XXI w. w otwartej przestrzeni miast. S. Radwański wielokrotnie odznaczany i honorowany, m.in. w 2021 r. otrzymał Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” wręczony w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku.

S. Radwański jest autorem cykli figuratywnych w przestrzeni otwartej, w tym rzeźby Kroczący i kompozycji Para (figur trzymających się za ręce) dla Kantonu w Chinach (obie z l. 2016–2017). Obie rzeźby wykonano na zaproszenie organizatorów „Festiwali poetyckich i filmowych” odbywających się w Kantonie. Do rzeźb dla przestrzeni otwartych (w tym sakralnych)  oraz dla miejsc upamiętnienia należą m. in.: pomnik Jacka Malczewskiego w Radomiu (1983), rzeźby do wnętrz Opery Bałtyckiej w Gdańsku Wrzeszczu i Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy (lata 80–90 XX w.), pomnik Jana Gutenberga w Gdańsku (1998), pomnik Karola Marcinkowskiego w Poznaniu (2005),  pomniki Jana Pawła II w Toruniu (2007) i w Pampelunie w Hiszpanii (2010) oraz w Mławie (2010). W 2008 r. rzeźbiarz zrealizował pomnik Juliusza Słowackiego w Kijowie.

S. Radwański w wywiadzie z prof. Adrianą Majdzińską (2021), tak wspominał czas nauki w Liceum Plastycznym w Gdyni Orłowie: „(…) była to taka wyjątkowa szkoła, w której znaleźli się wybitni pedagodzy – artyści. Oni przede wszystkim zarazili nas sztuką. Nigdy nie czułem się bardziej artystą niż w liceum. Jak się chodziło na wagary, to tylko po to żeby malować. (…) najpierw widziałem siebie jako malarza. Dużo rysowałem, dużo malowałem. (…) Stało się inaczej, dzięki wojsku i dzięki geometrii skończyłem Rzeźbę. Do rzeźby prowadzą różne drogi. (…) Artysta powinien być odrobinę szalony (…). Gdy dotykam spraw historycznych, nie uderzam w nutę pompatyczną. Staram się znaleźć jakiś skrót. Na przykład jak robiłem kiedyś popiersie Dantego czy Napoleona – to nie były portrety. (…) Zapamiętujemy na podstawie różnych przetworzonych rzeczy i pozostają znowu, jakieś tylko kody, którymi się porozumiewamy”.

Fryderyk Chopin, 1988

Popiersie Fryderyka Chopina (1810–1849) genialnego kompozytora doby romantyzmu, wirtuoza fortepianu, jest interpretacją dojrzałego artysty w konwencji rzeźby XIX-wiecznej.  S. Radwański świadomie nawiązał do dokonań mistrzów rzeźby klasyczno-romantycznej, m.in. do Antoine’a Laurenta Dantana (1798-1878), kadrując ramiona kompozytora w dynamiczną, jakby atektoniczną kompozycję, stosując asymetrię całego układu. Twarz F. Chopina, z wyraźnym ściągnięciem brwi, wyraża emocje wynikające zapewne z oddalenia od ojczyzny i zmagania z nawrotami nieuleczalnej choroby.

Bibliografia:

Stanisław  Radwański [w:] Akademia Sztuk Pięknych w Gdańsku 1945–2005, Tradycja i współczesność. Katalog wystawy, Muzeum Narodowe Gdańsk, red. Wojciech Zmorzyński, Gdańsk 2005

Stanisław Radwański. Obecny – nieusprawiedliwiony, film towarzyszący wystawie indywidualnej S. Radwańskiego, Zbrojownia Sztuki ASP w Gdańsku, kurator Mariusz Białecki, publ. 17.XI.2021, [online], [dostępny: https://www.youtube.com/watch?v=MNQXp12Wuxk], [dostęp: 18.02.2023]

opracowanie: dr Dorota Grubba-Thiede

Popiersie zostało przekazane w 1960 r. do Kolekcji rzeźb Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy jako dar Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Alfons Karny (1901–1989) – rzeźbiarz. Swoją przygodę ze sztuką zaczął jako rysownik, następnie podjął w 1923 r. naukę w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie Tadeusz Breyer, wykładowca i uznany rzeźbiarz, docenił jego prace studenckie, dołączając je do polskiej ekspozycji na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 r. Nagradzany jeszcze w czasie studiów, m.in. za Portret Józefa Piłsudskiego (1928) i Portret Stanisława Noakowskiego (1929). Studia ukończył w 1930 r. W l. 1934–1935 był asystentem w pracowni prof. T. Breyera. W twórczości wykorzystywał kamień (szczególnie sięgał po granity o ciepłych, szaro-różowawych tonacjach), metal, szkło. W czasie II wojny światowej część dorobku A. Karnego uległa zniszczeniu. W tym okresie był zaangażowany w tajne nauczanie. Po 1945 r. był ceniony za wierność stylistyce klasycznej, co wpisywało się w obowiązującą w sztuce polskiej doktrynę socrealistyczną, a w przypadku A. Karnego było kontynuacją wypracowanego przed wojną stylu, a nie sprzeniewierzeniem się własnym ideałom. Pozostał wierny rzeźbom portretowym – Ernest Hemingway (liczne wersje w l. 1956–1972), Albert Einstein (1962), przyjmował wiele państwowych zamówień m.in. na głowy portretowe generałów Ludowego Wojska Polskiego (1961). Od 1993 r. w rodzinnym mieście artysty, w Białymstoku, istnieje Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego.

Fryderyk Chopin, ok. 1958

Popiersie Fryderyka Chopinaautorstwa A. Karnego jest pierwszym wizerunkiem kompozytora, który znalazł się w kolekcji Filharmonii Pomorskiej obok realizacji Stanisława Horno-Popławskiego, Stanisława Radwańskiego i Józefa Makowskiego. Starannie opracowane detale – układana w pukle fryzura, zawiązana pod brodą mucha, przypominają o tym, że F. Chopin przywiązywał dużą uwagę do swojego wyglądu. Na twarzy kompozytora maluje się skupienie i powaga.

Bibliografia:

Alfons Karny. 1901–1989. Katalog wystawy, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych Zachęta w Warszawie, Warszawa 1991

Barbara Wiśnioch, Alfons Karny, Warszawa 1957

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka

Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki

Grażyna Bacewicz, 1976

rzeźba – piaskowiec
cokół – granit ze Strzegomia
wys. rzeźby: 389 cm, wys. cokołu: 80 cm
sygn. EHS (na rzeźbie, l.d.)
rzeźba ustawiona w parku im. Jana Kochanowskiego w Bydgoszczy

Ewelina Szczech-Siwicka (ur. 1932) – rzeźbiarka, medalierka i graficzka. Studiowała do 1955 r. na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, w pracowni Jerzego Hoppena. Twórczyni ekslibrisów. Projektantka neonów hotelu „Helios” w Toruniu (1972)

Henryk Siwicki (1927–2004) – rzeźbiarz i medalier, malarz i rysownik. Studiował do 1955 r. na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, w pracowni Tymona Niesiołowskiego i Tadeusza Godziszewskiego. Jego wiersze i wspomnienia, ilustrowane autorskimi grafikami Z ciemności w ciemność ukazały się w 2016 r.

Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki stworzyli wspólnie wiele dzieł rzeźbiarskich w Toruniu i na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, m.in.: Zegar słoneczny w Toruniu (1973, upamiętniający Rok Kopernikański), Zegar słoneczny „Paw” w Inowrocławiu (współprojektant: Wit Płażewski, 1975), pomnik Dzieciom Polskim Ofiarom Faszyzmu w Toruniu (1980),  pomnik Ludwika Rydygiera w Chełmnie (1984), zrekonstruowali pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu (1986).

Projektowali wystroje wnętrz, m.in. dla Pijalni Wód Mineralnych w Ciechocinku (1974).

W 2010 r. Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki obchodzili w toruńskiej galerii „Na piętrze” wspólny jubileusz 55-lecia działalności artystycznej.

Grażyna Bacewicz, 1976

Wśród rzeźb plenerowych wyróżnia się jedyna upamiętniająca kobietę – kompozytorkę i skrzypaczkę Grażynę Bacewicz (1909–1969). Wykształcenie muzyczne zdobywała od 1919 r. w łódzkim Konserwatorium Muzycznym Heleny Kiieńskiej-Dobkiewiczowej, a od 1924 r. w Konserwatorium Warszawskim. Ukończyła je z dyplomem z zakresu gry na skrzypcach i z kompozycji. W tym samym roku, jako stypendystka Ignacego Jana Paderewskiego wyjechała do Paryża na studia kompozytorskie. Od 1935 r. rozpoczęła karierę indywidualną, m.in. współpracując z Orkiestrą Polskiego Radia. Po II wojnie światowej do l. 50. XX w. koncertowała na scenach europejskich, jednocześnie była wykładowczynią w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Łodzi. W l. 50. XX w. poświęciła się komponowaniu i nauczaniu. W 1967 r. otrzymała tytuł profesora zwyczajnego.

Rzeźba całopostaciowa, ustawiona na cokole (cokół przeskalowany, na nim z lewej strony napis: GRAŻYNA BACEWICZ) i przesunięta w prawą stronę. G. Bacewicz ubrana w długą suknię z szerokimi rękawami, podtrzymuje na wysokości klatki piersiowej duży bukiet kwiatów.

Kamienny posąg G. Bacewicz tworzy zespół z rzeźbami przedstawiającymi Stanisława Moniuszkę (autor: Witold Marciniak) i Mieczysława Karłowicza (autor: Henryk Rasmus), ustawionymi po północnej stronie Filharmonii Pomorskiej, na tle parkowej zieleni.

Bibliografia:

Grażyna Bacewicz, oprac. Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, listopad 2001, aktualizacja: wrzesień 2008, październik 2014, [online], [dostępny: https://culture.pl/pl/tworca/grazyna-bacewicz], [dostęp: 10.04.2023]

Plastyka Toruńska 1945–1975. Katalog wystawy, komisarz wystawy Barbara Narębska-Dębska, red. katalogu Bogusław Mansfeld,  Toruń 1975

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka

Stanisław Horno-Popławski (1902–1997) – rzeźbiarz, malarz i pedagog. Studiował od 1922 r. na warszawskiej uczelni artystycznej [ob. ASP w Warszawie], dyplom obronił w pracowni rzeźby prof. Tadeusza Breyera. W l. 1931-1939 prowadził wraz z Tadeuszem Godziszewskim pracownię rzeźby na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1939 r. brał udział w kampanii wrześniowej i dostał się do Oflagu II C Woldenberg na Pomorzu Zachodnim, gdzie przebywał do końca II wojny światowej. Po 1945 r. pracował w Białymstoku (stworzył tam rzeźbę Praczki i figurę Chrystusa Dobrego Pasterza. Od stycznia 1946 do września 1949 r. prowadził Katedrę Rzeźby na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Współpracował z Państwowym Liceum Technik Plastycznych w Bydgoszczy [ob. Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Bydgoszczy] i zrealizował płaskorzeźbę Muzy dla Teatru Polskiego w Bydgoszczy. W 1949 r. przeniósł się do Trójmiasta, obejmując stanowisko profesora i dziekana Wydziału Rzeźby Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Sopocie [następnie od 1954 WSSP w Gdańsku]. Pracownię dyplomową prowadził do 1972 r., ukończyli ją m.in. Janina Stefanowicz-Schmidt, Irena Zabrocka, Hanna Brzuszkiewicz, Ewa Beyer-Formela, Maria Bor-Myśliborska, Włodzimierz Wieczorkiewicz, Albert Zalewski, Stanisław Gierada, Stanisław Radwański, Maria Kuczyńska. W latach 50. XX w. pod wpływem inspiracji archaiczną rzeźbą grecką i etruską, podjął poszukiwania formalne wykorzystując ekspresję naturalnych kształtów „kamieni polnych”. W 1962 r. S. Horno-Popławski reprezentował Polskę na XXXI Biennale Sztuki w Wenecji. Jego rzeźby prezentowane były na wystawach, m. in. na Międzynarodowej Wystawie Rzeźby Współczesnej w Paryżu (1956, 1961), na Biennale Sztuki Współczesnej we Florencji. Był autorem pomników, m.in.: Adama Mickiewicza przed PKiN w Warszawie (l. 50. XX w.); Marii Konopnickiej w Kaliszu (1968), Henryka Sienkiewicza w Bydgoszczy (1968), Karola Szymanowskiego i Jana Kilińskiego w Słupsku (1972). W latach 1978–1981 wraz z żoną, Ingą Stanisławą Popławską, mieszkał w Bydgoszczy na terenie Ogrodu Botanicznego, gdzie stworzył w 1978 r. Galerię Rzeźby Plenerowej.  W 1996 r. otrzymał doktorat honoris causa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Rok później drugi doktorat honoris causa – Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Obcowanie twórczością S. Horno-Popławskiego wprowadza widza w stan wyciszenia, refleksji nad kruchością i przemijalnością świata. Pod koniec życia rzeźbiarz powiedział: „Nawróciłem się do Antyku, ale takiego jaki jawi się on nam dzisiaj, a nie z czasów Peryklesa”.

Grzegorz Fitelberg, 1992

Stanisław Horno-Popławski poddał interpretacji fizjonomię Grzegorza Fitelberga (1879–1953), wybitnego kompozytora i dyrygenta, propagującego polską muzykę współczesną na forum międzynarodowym. Obok własnej twórczości kompozytorskiej zapisał się w historii jako dyrygent edukujący zespoły orkiestr na rzecz muzyki awangardowej. Osiągnięcia G. Fitelberga porównywane są do działań Herberta von Karajana czy Pierre’a Bouleza. W 1905 r. G. Fitelberg założył wraz z Karolem Szymanowskim, Ludomirem Różyckim i Apolinarym Szeluto grupę kompozytorską „Młoda Polska” i pracował jako dyrygent Orkiestry Filharmonii Warszawskiej. Od 1914 r. koncertował w Rosji, był też dyrygentem orkiestry towarzyszącej Baletom Rosyjskim Sergiusza Diagilewa (1921–1924) występując z nimi w  Paryżu, Londynie, Brukseli i Monte Carlo. W 1937 r. podczas Wystawy Światowej w Paryżu wystąpił z Orkiestrą Symfoniczną Polskiego Radia w Warszawie, zdobywając złoty medal.  Jesienią 1939 r. wyjechał do Paryża, następnie do Buenos Aires (1940–1941) oraz do USA i Kanady, gdzie w l. 1942–1945 koncertował m.in. w Nowym Jorku, Montrealu czy Toronto. Od 1947 r., po powrocie do Polski, był dyrektorem założonej przez siebie Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach i profesorem  tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej.

S. Horno-Popławski podjął konwencję syntezującego portretu muzyka, nadając jego rysom subtelność i zarazem monumentalną ekspresywność. Rzeźbiarz nie zapomniał o charakterystycznych okularach noszonych przez G. Fitelberga od lat młodości. Poprzez geometryzację partii twarzy rzeźbiarz twórczo nawiązał do twórczości Formistów.

Bibliografia:

Jolanta, Chrzanowska-Pieńkos, Andrzej Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku, Poznań 1996

Dorota Grubba, Stanisław Horno-Popławski: Droga sztuki – sztuka drogi. Wystawa z okazji setnej rocznicy urodzin artysty, Państwowa Galeria Sztuki Sopot, red. nauk. Jerzy Malinowski, dyrektorzy: Zbigniew Buski, Czesława Podrucka, Sopot 2002

Roman, Konik Myślenie kamieniem. Stanisław Horno-Popławski, Bydgoszcz-Wrocław 2016

Marek Zwyrzykowski, Grzegorz Fitelberg. Twórca radiowej orkiestry, „Polskie Radio/Dwójka” audycja z dn. 9.01.2015, [online], [dostępny:https://polskieradio24.pl/340/6588/Artykul/1731970,Grzegorz-Fitelberg-Tworca-radiowej-orkiestry], [dostęp: 11.12.2021]

opracowanie: dr Dorota Grubba-Thiede

Ryszard Wojciechowski

Henryk Mikołaj Górecki, 1979

brąz (odlew: Bydgoska Fabryka Maszyn i Urządzeń Przemysłu Spożywczego „Spomasz” Bydgoszcz)
wys. 115 cm
sygn. RYSZARD WOJCIECHOWSKI/MIKOŁAJ HENRYK GÓRECKI (podstawa rzeźby)
rzeźba ustawiona przed elewacją tylną (wschodnią) Filharmonii Pomorskiej

Ryszard Wojciechowski (1939–2003) – rzeźbiarz, ceramik, medalier, malarz. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, na Wydziale Rzeźby w pracowni Alfreda Jesiona i na Wydziale Malarstwa w pracowni technik ściennych Witolda Millera. Dyplom otrzymał w 1964 r., a rok później rozpoczął pracę w macierzystej uczelni, z którą był związany do 1987 r. Tworzył rzeźby plenerowe, takie jak: Gest Natury dla Wałbrzyskiej Galerii Rzeźby Plenerowej, Matka Ziemia i Przywołana miłość w Warszawie, Ołtarz istnienia w Łodzi, Z różą od życia w Orońsku (wszystkie datowane na l. 1982–1983), Pasterz w Varselbusch (Niemcy),  Matka Natura w Avallon (Francja). W latach 60. i 70. XX w. R. Wojciechowski uczestniczył w plenerach ceramicznych, m.in. w Parszowie koło Skarżyska-Kamiennej, realizując wielkoformatowe alegoryczne kompozycje, m.in.: Akordy sławy, Sztuka zadziwiania, Ze skakanką, Pasja tworzenia, Portretowana (ob. w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie). Do 1987 r. tworzył w Polsce, następnie stał się artystą emigracyjnym. Do 1990 r. mieszkał we Włoszech. Ostatnie lata życia spędził Kanadzie, m.in. w Vancouver, gdzie zrealizował 4,5 metrową alegoryczną figurę kobiety grającej na harfie North Shore Rhapsodie  (1992) dla New Vancouver.  Nadal realizował rzeźby w kraju, m.in. dla Teatru Atelier im. Agnieszki Osieckiej w Sopocie (1998). R. Wojciechowski w swojej twórczości, w której łączył wiele materiałów i technik (kamień, drewno, mozaikę, cement, szkło, sztuczny kamień, ceramikę, etc.) zbliżał się do nurtów sztuki art-brut, zainicjowanej w 1944 r. przez Jeana Dubuffeta. W ikonosferach R. Wojciechowskiego znajdujemy reminiscencje nauk etnograficznych, echa antropozofii Rudolfa Steinera.

Henryk Mikołaj Górecki, 1979

To drugi, obok rzeźby Jana Kucza, wizerunek Henryka Mikołaja Góreckiego z Kolekcji rzeźb Filharmonii Pomorskiej. Popiersie kompozytora ustawione jest na prostopadłościennym cokole, ukształtowanym z przodu jako fragment pulpitu. H.M. Górecki został sportretowany w momencie, kiedy zapisuje na pięciolinii utwór muzyczny (na karcie, w górnej części, napis: PIEŚNI ŻAŁOSNE). Głowę ma mocno przechyloną, na twarzy maluje się skupienie. Rzeźbiarz mocno zaakcentował dłonie artysty – lewa ujmuje brzeg karty, a trzymane w prawej dłoni pióro zapisuje sygnaturę: H.M.GÓRECKI.

H.M. Górecki zadedykował w 1981 r. miastu Bydgoszcz Miserere op. 44. Dedykacja utworu upamiętnia starcia Solidarności Rolników Indywidualnych z Milicją Obywatelską w Bydgoszczy w 1981 r. (prawykonanie dzieła napisanego na Bydgoski Festiwal Muzyczny odbyło się 10 września 1987 r. we Włocławku, a dzień później w Bydgoszczy w Filharmonii Pomorskiej).

Bibliografia:

Aleksandra Kłaput-Wiśniewska, Andrzej Szwalbe w kontaktach z polskimi kompozytorami, [w:] Andrzej Szwalbe i jego dziedzictwo. Zbiór studiów, t. 2, Bydgoszcz 2016

Ryszard Wojciechowski: rzeźba, medale, rysunek. Katalog wystawy,  oprac. i red. Wiesława Bąblewska-Rolke, Galeria „Kordegarda”, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa 1981

opracowanie (Ryszard Wojciechowski) dr Dorota Grubba-Thiede opracowanie (rzeźba Henryk Mikołaj Górecki): dr Agnieszka Wysocka

Jan Kucz (1936–2021) – rzeźbiarz i pedagog. Studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, w której, po zakończeniu nauki (dyplom otrzymał w pracowni Franciszka Strynkiewicza), w 1961 r. został wykładowcą (tytuł profesora otrzymał w 1989). J. Kucz był autorem rzeźb kameralnych i monumentalnych. Wypowiadał się w miękkich materiałach (tkaniny, roślinność), w ceramice, metalu, kamieniu. Eksperymentował wykorzystując w swoich pracach papę, asfalt, ziemię. Tworzył instalacje z wykorzystaniem światła, zajmował się fotografią, video-artem. Jest autorem pomników: Ludwika Zamenhofa w Białymstoku (1973), Stefana Kardynała Wyszyńskiego na Jasnej Górze (1997), Jana Pawła II w Kaliszu (1999, współautor Krzysztof Malec), Cyryla Ratajskiego w Poznaniu (2005), Jana Kochanowskiego w Radomsku (2006), Jana Pawła II w Bielsku-Białej (2006). Jest uznawany za wybitnego twórcę figuracji metaforycznej.

Henryk Mikołaj Górecki, 1980

J. Kucz w portretowym wizerunku połączył realizm z syntezowaniem dla oddania skupionej i charyzmatycznej osobowości kompozytora i pedagoga Henryka Mikołaja Góreckiego (1933–2010). Już w czasie studiów w katowickiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej, w 1958 r. uczelnia zorganizowała H. M. Góreckiemu koncert kompozytorski, gdzie przedstawił m.in. Pieśń o radości i rytmie. Zadebiutował w tym samym roku na Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, prezentując Epitafium 12 na chór mieszany i orkiestrę, ponownie wystąpił na tym festiwalu w 1960 r. z gorąco przyjętym Scontri op.17 – na orkiestrę. W 1965 r. został zatrudniony w macierzystej uczelni, gdzie w 1977 r. otrzymał profesurę. Działał w międzynarodowym środowisku awangardy muzycznej, w 1992 r. jego III Symfonia znalazła się na pierwszych miejscach list przebojów w USA i Anglii. Artysta odszedł w 2010 r. w trakcie prac nad orkiestracją jego IV Symfonii– Tansman Epizody.

Pomysłowo, w syntezujący, niejako „renesansowy” sposób, J. Kucz opracował dolną partię rzeźby, kadrując ją w dynamiczną, sugerującą ruch aluzję popiersia. Rzeźbiarz szlachetnie i z uwagą potraktował rysy twarzy kompozytora. Rodzaj optycznej kinetyczności podbija dodatkowo drewniany prostopadłościan, stanowiący podstawę popiersia.

Bibliografia:

Henryk Mikołaj Górecki, oprac. Małgorzata Kośińska, Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich Warszawa 2001-2010, [online], [dostępny:https://culture.pl/pl/tworca/henryk-mikolaj-gorecki], [dostęp: 18.03.2023]

Jan Kucz – rzeźba, Grażyna Gierałtowska-Kucz – malarstwo, Konrad Kucz – grafika komputerowa. Katalog wystawy w Galerii Bielskiej BWA, Bielsko-Biała 2002

Aleksandra Kłaput-Wiśniewska, Andrzej Szwalbe w kontaktach z polskimi kompozytorami, [w:] Andrzej Szwalbe i jego dziedzictwo. Zbiór studiów, t.2, Bydgoszcz 2016

opracowanie: dr Dorota Grubba-Thiede

Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki

Henryk Wieniawski, 1975

rzeźba – piaskowiec
cokół – granit ze Strzegomia
wys. rzeźby: 389 cm, wys. cokołu: 80 cm
sygn. EHS (na rzeźbie, p.d.)
rzeźba ustawiona przed elewacją tylną (wschodnią) gmachu Filharmonii Pomorskiej

Ewelina Szczech-Siwicka (ur. 1932) – rzeźbiarka, medalierka i graficzka. Studiowała do 1955 r. na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, w pracowni Jerzego Hoppena. Twórczyni ekslibrisów. Projektantka neonów hotelu „Helios” w Toruniu (1972)

Henryk Siwicki (1927–-2004) – rzeźbiarz i medalier, malarz i rysownik. Studiował do 1955 r. na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, w pracowni Tymona Niesiołowskiego i Tadeusza Godziszewskiego. Jego wiersze i wspomnienia, ilustrowane autorskimi grafikami Z ciemności w ciemność ukazały się w 2016 r.

Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki stworzyli wspólnie wiele dzieł rzeźbiarskich w Toruniu i na terenie województwa kujawsko-pomorskiego, m.in.: Zegar słoneczny w Toruniu (1973, upamiętniający Rok Kopernikański), Zegar słoneczny „Paw” w Inowrocławiu (współprojektant: Wit Płażewski, 1975), pomnik Dzieciom Polskim Ofiarom Faszyzmu w Toruniu (1980),  pomnik Ludwika Rydygiera w Chełmnie (1984), zrekonstruowali pomnik Żołnierza Polskiego w Grudziądzu (1986).

Projektowali wystroje wnętrz, m.in. dla Pijalni Wód Mineralnych w Ciechocinku (1974).

W 2010 r. Ewelina Szczech-Siwicka i Henryk Siwicki obchodzili w toruńskiej galerii „Na piętrze” wspólny jubileusz 55-lecia działalności artystycznej.

Henryk Wieniawski, 1975

Obok głowy portretowej Henryka Wieniawskiego (1835–1880) autorstwa Jerzego Bandury, rzeźba plenerowa jest drugim wizerunkiem kompozytora w zbiorach Filharmonii Pomorskiej. Rzeźba całopostaciowa, ustawiona na cokole. Autorzy skupili się na oddaniu rysów portretowych i na podkreśleniu elegancji wirtuoza skrzypiec. Rzeźbę H. Wieniawskiego stabilizuje z lewej strony prostopadłościenny blok kamienia, na którym płytko wyrzeźbiono tralkę. O nią muzyk opiera dłoń i przedramię, co nadaje sylwetce element swobodę. W lewej dłoni trzyma różę.

Bibliografia:

Plastyka Toruńska 1945-1975. Katalog wystawy, komisarz wystawy Barbara Narębska-Dębska, red. katalogu Bogusław Mansfeld,  Toruń 1975

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka

Józef Makowski

Ignacy Jan Paderewski, 1973–1975

rzeźba – piaskowiec, cokół – granit ze Strzegomia
wys. rzeźby: 260 cm, wys. cokołu: 175 cm
sygn. brak
rzeźba ustawiona przed elewacją frontową (zachodnią) gmachu Filharmonii Pomorskiej

Józef Makowski (1914–1997) – rzeźbiarz, grafik i rysownik. Studiował w l. 1936–1939 w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, m.in. w pracowni rzeźbiarskiej Tadeusza Breyera. Brał udział w kampanii wrześniowej 1939 r. jako dowódca plutonu w 63. Toruńskim Pułku Piechoty. Podczas okupacji niemieckiej żołnierz Armii Krajowej, w 1944 r. powstaniec warszawski. W 1946 r. był odpowiedzialny za oprawę plastyczną Wystawy Ogólnopomorskiej zorganizowanej z okazji 600-lecia Bydgoszczy. Był autorem rzeźb na terenie Bydgoszczy i w regionie kujawsko-pomorskim. Do jego dzieł należą m.in.: pomnik Bohaterom walk o polskość i wolność ziemi mogileńskiej w Mogilnie (1964), kameralna rzeźba plenerowa Złamana róża w Bydgoszczy (1969), upamiętniająca 50 bydgoskich gimnazjalistów zamordowanych przez Niemców w 1939 r., rzeźba Idący na stracenie w fordońskiej Dolinie Śmierci (1975), pomnik Lotników Polskich w Bydgoszczy (1980), pomnik Powstańców Wielkopolskich w Łabiszynie (1981). J. Makowski był również projektantem wnętrz.

Ignacy Jan Paderewski, 1973–1975

Rzeźba patrona bydgoskiej Filharmonii Pomorskiej, ustawiona w plenerze, przed elewacją frontową, miała, zgodnie z pierwotną koncepcją, uzupełniać jej architekturę. Pomnik akcentuje południowy ryzalit, stanowiący jednocześnie tło dla Ignacego Jana Paderewskiego. Przedstawienie en pied Ignacego Jana Paderewskiego, jest drugim wizerunkiem, który znalazł się w kolekcji Filharmonii Pomorskiej, obok realizacji Alfonsa Karnego. I.J. Paderewski został ukazany przez J. Makowskiego w pozycji siedzącej, skupionej, wychylonej do przodu. Asymetryczny układ sylwetki rzeźbiarz osiągnął opierając obie dłonie wirtuoza na lewym udzie. Głowa, zwrócona w prawo, oddaje rysy portretowe z charakterystycznymi detalami, w tym z zaczesanymi do tyłu, ułożonymi w fale włosami. W szkicowo potraktowanym stroju wyróżnia się wysoko postawiony kołnierz. Na cokole napis: IGNACY PADEREWSKI.

Wizerunki I.J. Paderewskiego i F. Chopina powstały jako grupa rzeźbiarska. J. Makowski podobnie modelując sylwetki, ukazując kompozytorów w pozycji siedzącej, zwrócił ich ku sobie w taki sposób, że mimo odległości figury „prowadzą dialog”, tworząc oryginalną, akcentującą ramę dla frontowej elewacji Filharmonii Pomorskiej.

Bibliografia:

Józef Makowski, oprac. Daniel Rudnicki, [online], [dostępny: https://cmentarz.bydgoszcz.pl/wp/2016/05/26/jozef-makowski-1914-1997/], [dostęp: 7.04.2023]

Agnieszka Wysocka, Rzeźba w służbie muzyki. Kolekcja portretów kompozytorów z bydgoskiej Filharmonii Pomorskiej, [w:] Paragone. Rzeźba na granicy, red. Elżbieta Błotnicka-Mazur, Lechosław Lameński, Marcin Pastwa, Lublin 2016

opracowanie: dr Agnieszka Wysocka

Popiersie zostało przekazane w 1960 r. do Kolekcji rzeźb Filharmonii Pomorskiej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Bydgoszczy jako dar Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Alfons Karny (1901–1989) – rzeźbiarz. Swoją przygodę ze sztuką zaczął jako rysownik, następnie podjął w 1923 r. naukę w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych, gdzie Tadeusz Breyer, wykładowca i uznany rzeźbiarz, docenił jego prace studenckie, dołączając je do polskiej ekspozycji na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu w 1925 r. Nagradzany jeszcze w czasie studiów, m.in. za Portret Józefa Piłsudskiego (1928) i Portret Stanisława Noakowskiego (1929). Studia ukończył w 1930 r. W l. 1934–1935 był asystentem w pracowni prof. T. Breyera. W twórczości wykorzystywał kamień (szczególnie sięgał po granity o ciepłych, szaro-różowawych tonacjach), metal, szkło. W czasie II wojny światowej część dorobku A. Karnego uległa zniszczeniu. W tym okresie był zaangażowany w tajne nauczanie. Po 1945 r. był ceniony za wierność stylistyce klasycznej, co wpisywało się w obowiązującą w sztuce polskiej doktrynę socrealistyczną, a w przypadku A. Karnego było kontynuacją wypracowanego przed wojną stylu, a nie sprzeniewierzeniem się własnym ideałom. Pozostał wierny rzeźbom portretowym – Ernest Hemingway (liczne wersje w l. 1956–1972), Albert Einstein (1962), przyjmował wiele państwowych zamówień m.in. na głowy portretowe generałów Ludowego Wojska Polskiego (1961). Od 1993 r. w rodzinnym mieście artysty, w Białymstoku, istnieje Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego.

Ignacy Jan Paderewski, ok. 1958

Nie tylko kompozytor i pianista, ale mąż stanu, premier Rządu Polskiego – Ignacy Jan Paderewski (1860–1941) jest postacią wyjątkową. Jako artysta porywał swoją grą widzów i słuchaczy w najsłynniejszych salach koncertowych na świecie. W 1872 r. rozpoczął studia w Instytucie Muzycznym w Warszawie, kontynuował je w Berlinie i w Wiedniu. Koncerty w Paryżu w 1888 r. zapoczątkowały jego karierę pianistyczną. Skomponowaną w 1907 r. Symfonią h-moll „Polonia” złożył „hołd patriotyczny dla ojczyzny”. Dzięki znajomości elit światowych I.J. Paderewski szukał wparcia dla idei odzyskania przez Polskę niepodległości. W czasie I wojny światowej zbierał fundusze na pomoc ofiarom wojny, podczas koncertów agitował  na rzecz Polski. W grudniu 1918 r., przyjechał do kraju ze Stanów Zjednoczonych. W Poznaniu, 26 grudnia 1918 r. z balkonu hotelu „Bazar” wygłosił słynne przemówienie, które stało się impulsem do wybuchu zwycięskiego powstania wielkopolskiego. W styczniu 1919 r. objął tekę premiera i ministra spraw zagranicznych RP. W 1922 r. powrócił do koncertowania.

Głowa portretowa patrona Filharmonii Pomorskiej Ignacego Jana Paderewskiego (1860–1941) została potraktowana z realistyczną wiernością. A. Karny utrwalił w kamieniu rysy znane z zachowanych fotografii z lat międzywojennych. Czas, a w ślad za nim A. Karny, zaznaczył na twarzy I.J. Paderewskiego głębokie zmarszczki, ale rzeźbiarz nie zapomniał jednocześnie, że i w młodości, i w latach dojrzałych I.J. Paderewski był bardzo eleganckim mężczyzną. Świadczą o tym zaczesane do tyłu włosy, przystrzyżone wąsy i broda. Drugim wizerunkiem I.J. Paderewskiego w kolekcji Filharmonii Pomorskiej jest rzeźba plenerowa J. Makowskiego.

Bibliografia:

Alfons Karny. 1901–1989. Katalog wystawy, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych Zachęta w Warszawie, Warszawa 1991

Teresa Chylińska, Karol Szymanowski i jego epoka, T.1, Kraków 2008

Marian Marek Drozdowski, Ignacy Jan Paderewski. Pianista, kompozytor i mąż stanu, Warszawa 2001

Juliusz Mechanisz, Mieczysław Karłowicz – bibliografia, Warszawa 2009

Barbara Wiśnioch, Alfons Karny, Warszawa 1957

opracowanie (Alfons Karny i rzeźba Karol Szymanowski): dr Dorota Grubba-Thiede

opracowanie (rzeźby Fryderyk Chopin, Ignacy Jan Paderewski, Mieczysław Karłowicz): dr Agnieszka Wysocka